Kenmerken, afstamming en evolutie van de moderne mens
Kenmerken van de mens
Een belangrijk kenmerk van de recente mens is het bezit van een cultuur (niet erfelijk vastgelegd gedrag dat door onderwijzen van mens op mens kan worden overgedragen en dat aangevuld wordt met door leren verkregen inzichten). Zo ontwikkelde de mens zijn religies, zijn spraak en het schrift. De aan de mens meest verwante dieren, de mensapen, gibbons en andere apen, onderwijzen nauwelijks of niet. Apen leren in hoofdzaak door imitatie. Zelfs als mensapen door een mens worden onderwezen leren zij nauwelijks culturele zaken. Zij beschikken dan ook niet over een eigen cultuur.
Het zal wel steeds aanvechtbaar blijven op grond van anatomische kenmerken: vorm van schedel, structuur van het bekken, enzovoort en hieruit afgeleide kenmerken: schedelinhoud, verhouding hersengrootte-lichaamsgewicht enzovoort, een scheidslijn aan te geven tussen 'nog niet menselijk' en 'al wel menselijk'. De reden hiervoor is dat de evolutie zich geleidelijk heeft voltrokken. Een kenmerk dat vaak als typisch menselijk wordt gezien is het gebruik van met de hand vervaardigde producten. Dit gebruik is echter niet beperkt tot de mens alleen. Diverse diersoorten maken ook gebruik van gereedschappen, denk aan de aap die met een stokje in een termietenheuvel peutert, of de otter die met een steen een schelp die op zijn buik ligt, stuk slaat. De vervaardiging en het gebruik van bewerkte stenen en later metalen werktuigen, lijken echter alleen in de ontwikkelingslijn van de mens voor te komen. Het aanwijzen van een enkel kenmerk is echter arbitrair. Waarschijnlijk vond een aantal veranderingen gelijktijdig plaats.
Afstamming en evolutie van de mens
Nauw met de mens verwant is de familie mensapen, zoals recente soorten chimpansee, gorilla en orang-oetan. Beide families stammen af van één gezamenlijke voorouder.
 |
| Aegyptopithecus |
 |
| reconstructie van Aegyptopithecus |
Waarschijnlijk uit insectenetende vormen ontwikkelden zich in het Paleoceen-Eoceen de halfapen. Hieruit moeten zich de voorouders van de apen ontwikkeld hebben. Uit het Oligoceen van Egypte zijn namelijk fossiele overblijfselen van een aapachtige (Aegyptopithecus) gevonden die een schakel zou kunnen vormen tussen de primitieve primaten uit het Eoceen en de mensapen uit het Mioceen van Oost-Afrika. Aegyptopithecus wordt namelijk gerekend tot de Dryopithecinae (met o.a. het geslacht Dryopithecus) een groep van fossiele mensapen. Uit de Dryopithecinae zijn enerzijds de mensapen en anderzijds de mensen ontstaan.
Het geslacht Ramapithecus leek een schakel tussen mensapen en mensen te zijn. Het geslacht heeft veel kenmerken met zowel de mensapen als met de mensen gemeen. In 1979 evenwel werd op het Potwarplateau in de Pakistaanse Siwalikafzettingen een tamelijk complete schedel van Ramapithecus gevonden die zo'n grote overeenkomst met de orang-oetan vertoont, dat Ramapithecus verwijderd is uit de lijn naar de mensen.
 |
| reconstructie van Australopithecus boisei |
Biochemisch onderzoek naar de verschillen in eiwitten en hun mutatiesnelheid doen vermoeden dat de splitsing tussen de mensapen en de mensen pas 5 miljoen jaar geleden plaats vond. Volgens biochemisch onderzoek gingen in die tijd de wegen van de voorouders van enerzijds de chimpansee en anderzijds de mens uit elkaar.
De afstamming van de mens zelf is in een aantal fasen te onderscheiden, waarvan de belangrijkste zijn:
Australopithecus/Homo habilis-fase; Homo erectus-fase; Homo sapiens neanderthalensis-fase (de Neanderthaler) en Homo sapiens sapiens-fase (de recente mens).
Waarschijnlijk hebben reeds in het Plioceen (ongeveer 2 miljoen jaar geleden) twee typen hominiden bestaan: Australopithecus en Homo habilis. Deze twee soorten hebben lange tijd naast elkaar in hetzelfde gebied in Zuid- en Oost-Afrika geleefd en maakten gebruik van werktuigen (een kenmerk van de mens). Australopithecus stierf ongeveer 1 miljoen jaar geleden uit. Homo habilis bleef over en evolueerde via Homo erectus naar de soort mens (Homo sapiens).
 |
| reconstructie van een mannelijke en een vrouwelijke Neanderthaler |
Als een aparte ondersoort van de mens (Homo sapiens) wordt de zwaargebouwde Neanderthaler (Homo sapiens neanderthalensis) beschouwd. Deze ondersoort leefde in de periode tussen 70.000 en 40.000 jaar geleden. Ongeveer 40.000 jaar geleden trad de huidige mens (de ondersoort Homo sapiens sapiens) op. Een bekende vertegenwoordiger in Europa is de Cro-Magnonmens, die zich kenmerkt door zowel rotstekeningen als sieraden en werktuigen.
Tot voor kort werd aangenomen dat de mens afstamt van de Neanderthaler. Echter, nadat in 1997 wetenschappelijk werd vastgesteld dat de mens niet afstamt van de Neanderthaler, wordt vrij algemeen aangenomen dat de mens rechtstreeks afstamt van Homo Habilis. We moeten er echter niet van opkijken als deze theorie op korte termijn weer verandert.
Noot
De naam Neander werd gegeven door een componist, organist en dominee uit het 17e eeuwse Düsseldorf. De naam van deze man was Joachim Neumann. Omdat het in die tijd gebruikelijk was dat kunstenaars hun naam veranderden, werd Neuman ook wel Neander genoemd (Neander is 'potjesgrieks' voor Nieuwe mens). Na zijn dood werd Neumann (Neander) door zijn streekgenoten vereerd door de naam van een mooi stukje natuur, een versmalling in het dal van het riviertje de Düssel, naar hem te vernoemen. Deze plek werd vanaf dat moment het 'Neanderthal' genoemd.
Bron: Encarta '99 met diverse tekstuele aanpassingen en aanvullingen van mijzelf.
Bron van 'Noot': het boek Poorten van de tijd' van Theo Polleman.
|